Twórca rysunków starożytnych zabytków

Z życiorysu

Franciszek Smuglewicz, również znany jako Szmuglewicz, urodził się 6 października 1745 r. w Warszawie. Jest uważany za najwybitniejszego malarza i rysownika okresu stanisławowskiego oraz pierwszych lat XIX wieku w Polsce. Był bliskim przyjacielem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, uczestniczył w Obiadach Czwartkowych i został odznaczony medalem Merentibus przez tego monarchy za swoje zasługi w dziedzinie sztuki.

Początkowo zdobywał wiedzę z zakresu malarstwa od swojego ojca, Łukasza, oraz od Szymona Czechowicza. Następnie, od roku 1763, kontynuował swoje nauki w Rzymie, gdzie uczęszczał do Akademii Świętego Łukasza oraz Scuola del Nudo. Po dwudziestoletnim pobycie w Wiecznym Mieście, powrócił i osiedlił się w Warszawie i Wilnie. W Warszawie założył swoją własną szkołę malarską, a w Wilnie został liderem Katedry Rysunku i Malarstwa na tamtejszym uniwersytecie, którą utworzono w 1797 r. W latach 1800-1801 przebywał także w Petersburgu, gdzie na zaproszenie cara Pawła I zdobił Pałac Michajłowski. Zmarł 18 września 1807 r. w Wilnie i został pochowany w katakumbach wileńskiego cmentarza "Na Rossie".

Twórczość

Znaczenie twórczości Franciszka Smuglewicza w kontekście historii starożytnej jest głównie związane z jego działalnością w Rzymie. W tym okresie nawiązał znajomość m.in. z Jamesem Byresem, wpływowym angielskim kolekcjonerem i dealerem dzieł sztuki. Warto dodać, że przez ręce tego Anglika przeszła słynna Waza Portlandzka, zanim znalazła się w kolekcji British Museum. Działalność artysty częściowo koncentrowała się na tworzeniu rysunków starożytnych zabytków. W ten sposób uwiecznił stan zachowania ruin pałacu Nerona, nazywanego także Domus Aurea, który w tamtych czasach był uważany za termy cesarza Tytusa.

Jednak najważniejszym osiągnięciem Franciszka Smuglewicza w tym kontekście była dokumentacja malowanych grobów etruskich z Tarkwinii, co było inspiracją ze strony J. Byresa. Groby te, odkrywane w XVIII wieku, niemal natychmiast ulegały zniszczeniu. Dlatego właśnie reprodukcje rysunkowe stworzone przez Smuglewicza stanowią jedyną dostępną informację o wyglądzie tych niezwykle cennych obiektów. Choć jego rola w tej dziedzinie często jest pomijana i zapomniana, to nie można przecenić jej znaczenia. Jego rysunki dokumentujące groby tarkwińskie stały się podstawą dla wielu prac XIX-wiecznych poświęconych malarstwu etruskiemu i pozostają niezwykle cennym źródłem do badań nad historią cywilizacji etruskiej.


Rytuał żydowski

Cztery rysunki – z których dwa sygnowane są ręką króla – znane jako Rytuał żydowski, należą do najbardziej zagadkowych przedstawień w całej kolekcji. Nie jest jasne, czy odnoszą się one do autentycznego, podpatrzonego wydarzenia, rytuału dokonującego się w łonie jednej z ówczesnych żydowskich ortodoksyjnych wspólnot, czy są „etnograficzną fantazją” Smuglewicza lub nawet parodystycznym przedstawieniem, które z dzisiejszej perspektywy wydaje się jawnie antysemickie. Pierwsza kompozycja została opisana przez króla jako Koszerowanie Żydówki, natomiast druga jako Odmrażanie Żydówki. W języku jidysz termin koszer (hebr. kaszer – odpowiedni, zdatny) odnosi się do czystości rytualnej przede wszystkim pożywienia i przedmiotów, ale także do stosowania wymogów prawa żydowskiego. Z kolei określenie „koszerowanie” dotyczyło głównie sposobu oczyszczania nowo zakupionych lub „strefionych” naczyń i sztućców, które należało m.in. umyć pod bieżącą wodą. W kulturze żydowskiej obowiązkowi rytualnego oczyszczania w bieżącej wodzie podlegały także kobiety w okresie menstruacji oraz połogu, niekiedy mężczyźni przed ważniejszymi świętami, a także prozelici przyjmujący judaizm. Wszystkie omawiane rysunki przedstawiają młodą, nagą dziewczynę zanurzoną w przeręblu. Można przypuszczać, że odnoszą się do pierwszej rytualnej kąpieli kobiety, która odbywała się w dniu jej ślubu. W niektórych ortodoksyjnych wspólnotach bardzo literalnie trzymano się nakazu, aby ablucji dokonywać w bieżącej wodzie, praktykując, zgodnie z tradycją średniowieczną, kąpiele w rzekach, nawet zimą.
artmuseum.pl


Śmierć Stefana Czarnieckiego